نگاهی گذرا به شهرستان مراغه

شهرستان مراغه با وسعتی معادل ۶۵/۲۱۸۵ کیلومتر مربع ۸/۴ درصد از کل مساحت استان آذربایجان شرقی را به خود اختصاص داده است و از این لحاظ رتبه سیزدهم را بین شهرستانهای استان دارا می‌باشد. این شهرستان از سمت شمال با شهرستان تبریز، از شمال‌شرق با شهرستان بستان‌آباد، از شرق با شهرستان هشترود، از جنوب با استان آذربایجان غربی و شهرستان ملکان، از جنوب‌شرق با شهرستان چاراویماق، از غرب با شهرستان بناب و از شمال‌غرب با شهرستان اسکو و عجبشیر همجوار می‌باشد.

 ۰۸۲۲۷۱۹۵۴۶۵۴۲۷۵۲۵۶۲۹

جغرافیای طبیعی شهرستان مراغه

این شهرستان از دو قسمت مجزا تشکیل شده است. بخش شمالی که شامل دامنه‌های جنوبی ارتفاعات سهند می‌باشد، به صورت کوهستانی و ناهموار بوده و بخش مرکزی و جنوبی شهرستان، بصورت دشت و جلگه می‌باشد. توده کوهستانی سهند از مهمترین عوارض توپوگرافیک شهرستان محسوب می‌شود که دامنه‌های جنوبی این کوهستان پیکربندی بخش عمده‌ای از شهرستان را تشکیل می‌دهد. شیب عمومی زمین در این شهرستان از شمال به جنوب است و سه رودخانه لیلان‌چای، مردق‌چای، صوفی‌چای از رودخانه‌های مهم تأمین‌کننده آب کشاورزی شهرستان می‌باشند.

 maragheh-map

آب و هوا: شهرستان مراغه از لحاظ وضع آب و هوا معتدل (متمایل به سردی)و نسبتا مرطوب می باشد. هوای قسمتهای جلگه و کنار دریاچه گرمسیر و در قسمت های کوهستانی معتدل می باشد . هوای بخش  سراجو بطور کلی معتدل و در سایر بخشها  در قسمتی سرد و در قسمتی معتدل می باشد.

تقسیمات کشوری

براساس آخرین تقسیمات کشوری دارای دو بخش (مرکزی و سراجو)، ۶ دهستان و ۲ نقطه شهری به نام های مراغه و خراجو و ۱۵۸ آبادی دارای سکنه می‌باشد.

جمعیت

در آخرین سرشماری سال ۱۳۸۵، جمیعیت شهرستان مراغه در حدود ۶۳۵،۲۲۷ نفر بوده است.

جغرافیای تاریخی شهرستان مراغه

شهر مراغه با غنای بیش از ۳۰۰ اثر تاریخی و بیش از  ۱۱۰ اثر ثبتی بازمانده از دوره‌های مختلف تاریخی، بستری مساعد برای پرورش ادیبان، دانشمندان وهنرمندان متعددی در طول تاریخ بوده و هست. بر اساس منابع تاریخی مراغه شهری مهم در دوران حکومت ماناها بوده و جزء سه ایالت مهم آذربایجان قدیم و با نام اوئشدیش شناخته شده است. منابع تاریخی مراغه را زادگاه زرتشت نامیده و دانشمندان در این باورند که زرتشت در دامان کوه سهند که در اوستا از آن با نام اسنوند یاد شده است متولد گردیده. مراغه در سال ۶۱ هجری قمری به تصرف اعراب درآمد و از پایگاه‌های آنان به شمار می‌آمده است.

آثار تاریخی و دیدنی شهرستان مراغه

گنبد سرخ: بنایی چهارگوش در دو طبقه همانند دیگر برج مقبره‌های تاریخی می‌باشد که در دوره سلجوقی بنا شده است. تاریخ ساخت بنا ۵۴۲ هجری قمری است. تزئینات آجری و تلفیق آن با کاشی، اسلیمی‌های گچ‌بری شده و کتیبه‌های آجری در چهار ضلع بنا از شاخصه‌های ارزشمند این بناست که آغازگر شیوه آذری است. این بنا به دستور ابوالعزعبدالعزیز بن محمود بن سعدیدیم الله علده ساخته شده که نوشته‌های کتیبه ضلع شمالی گواه بر این مدعاست. این برج در جنوب شرقی شهر مراغه در محله جودی‌آباد واقع شده است.

برج مدور: در دوره سلجوقی به سال ۵۶۳ هجری قمری در دو طبقه احداث گردیده است. این بنا که تزئینات آن تنها در بخش ورودی برج می‌باشد. از عناصر تزئینی این بنا می‌توان به کاشیکاری، تزئینات آجری و کتیبه آجری بالای درگاه اشاره نمود. این برج در مرکز شهر مراغه، کوچه موسوی‌ها واقع شده است.

گنبد کبود: در کنار برج مدور مراغه برج ده پهلوی منشور شکل زیبائی وجود دارد که در دوره سلجوقی همانند برج مدور در دو طبقه بنا گردیده است. از تزئینات این بنا می‌توان به طاق‌نماها، تزئینات آجری و اسلیمی‌های گچ‌بری شده بدنه خارجی گنبد و نیز کتیبه گچ‌بری شده داخل سردابه اشاره نمود. همچنین قطاربندی‌ها و کتیبه‌های آجری و کاشی‌کاری‌های بدنه برج که بر روی سکوی سنگی ساخته شده است، از دیگر عناصر تزئینی این بنا می‌باشد.

گنبد غفاریه: این گنبد در شمال غربی شهر مراغه کنار رودخانه صافی چای مجاور پل هلاکوخان واقع شده است. این بنا در دوره ایلخانی و حکومت سلطان ابوسعید به تاریخ ۷۲۵ و ۷۲۸ هجری قمری احداث شده است. این بنا چهارگوش به شکل مکعب که بر روی سکویی سنگی و سردابه دخمه‌ای استوار شده است. در چهار زاویه آن ستونهایی با تزئینات حصیری ساخته شده است. هر یک اضلاع برج به غیر از ضلع شمالی دارای دو طاق‌نما و یک حاشیه کتیبه داراست که به خط ریحان نوشته شده است. کاشی ‌های این بنا به رنگ آبی فیروزه‌ای در فرمهای خاص آن دوره جلوه زیبائی به بنا بخشیده است.

معبد مهر: سازه‌ای سنگی در قبرستان روستای ورجوی وجود دارد که در منطقه به امامزاده ملامعصوم مشهور بوده و شباهت زیادی به معابد مهر یونان، ایتالیا و ترکیه دارد. در دوره صفوی یا اوایل قاجار یکی از روحانیون بنام آخوند ملامعصوم مراغه‌ای در این مکان دفن کرده و به نام زیارتگاه رواج داده‌اند. در و دیوار تالار بزرگ با خط ثلث آیاتی از سوره آل‌عمران را بعدها به آن نقش کرده‌اند که استفاده از آن در دوره‌های اسلامی را آشکار می‌کند. به روی دیواره ورودی سمت چپ معبد تصویر ماری حک شده که این نقش در دوره اشکانیان بسیار متداول بوده و به روی گچ‌بری‌های این دوره به وفور مشاهده می‌گردد. معبد مهر مراغه به عنوان یکی از معدود معابد مهرپرستی ایران در فاصله حدود ۵ کیلومتری جنوب مراغه واقع شده و قدیمی‌ترین بنای استان بشمار می‌رود.

مقبره آقالار (موزه سنگ‌نگاره‌ها): بعنوان بنای باقیمانده از دوره زندیه بیانگر نوع و سبک معماری آن دوره بسیار حائز اهمیت است عرفا و اشخاص مذهبی و سیاسی و هنرمندان این شهر در این مکان مقدس آرمیده که عبدالفتاح موسوی مراغی متخلص به شیخ اشراق و شاهزاده قلی میرزا متخلص به مجنون علیشاه از مهم‌ترین اشخاص دفن شده در این بقعه است. اخیراً این بنا بعنوان موزه سنگ‌نگاره‌های تاریخی منطقه مورد بازدید عموم قرار گرفته است. این بنا در جنوب شرقی مراغه و به فاصله اندکی از گنبد سرخ داخل بوستان آقالار واقع شده است.

مقبره اوحدی مراغه ای: اوحدی از عرفا و شاعران قرن هشتم می‌باشد. طرح و اجرای مقبره اوحدی با الهام از چهارتاقی‌های ساسانی و بناهای اسلامی به شکل زیبا ساخته شده و با موزه تخصصی ایلخانی همجوار است. این بنا در بخش شمالی مراغه، خیابان دانشسرا واقع است.

کلیسای هوانس: تنها کلیسای باقی‌مانده از مسیحیان با توجه به نبود خانواده‌های مسیحی در این شهر بعنوان نماد مذهب یکی از ادیان الهی بسیار حائز اهمیت است. این بنا در دوره ایلخانی به دلیل تساهل مذهبی آن دوره بنا شده که در دوره‌های بعد الحاقات و تعمیراتی به روی آن انجام گرفته. این بنا در مجموعه‌ای متشکل از مدرسه ارامنه خانه کشیش و ساختمان نگهبانی قرار دارد و در خیابان امام خمینی واقع است. کلیسا از سه بخش شامل محراب، صحن و بخش میانی تشکیل شده است. محراب جایگاه مخصوص کشیش، بخش میانی مخصوص نزدیکان وی و صحن مخصوص مردم عادی بوده است. محراب کلیسا شامل سه بخش است، بخش میانی عریضتر از دو بخش جنبی است که سکوهایی در آنها تعبیه گردیده است. برج ناقوس کلیسا متشکل از چهار ستون است که بر فراز آنها برج ناقوس کلیسا با گنبدی مخروطی وجود دارد.

رصدخانه مراغه: با توجه به سابقه فعالیتهای نجومی در ایران و دیگر کشورهای اسلامی می‌توان گفت رصدخانه مراغه نه تنها کاملترین رصدخانه‌ای است که تا زمان خود ایجاد شده بلکه نخستین رصدخانه مجهز قبل از کشف دوربین به شمار می‌رود و تمام معلومات نجومی که هم اکنون بدون دوربین حاصل می‌شود در آنجا به دست آمده و تا ۳۰۰ سال بعد رصدخانه‌ای به مجهزی آن در غرب به وجود نیامد. رصدخانه مراغه با توجه به فعالیتهای قبل و بعد از آن (تا قبل از کشف دوربین)، در زمینه علم نجوم و ستاره‌شناسی باید نقطه اوج تکامل چنین فعالیتهایی و چنین موسسه‌ای در کشورهای اسلامی دانست. غارها و معماری صخره‌ای تپه رصدخانه که به پیش از اسلام مربوط می‌شود، نیز از جمله جاذبه‌های دیدنی تپه رصدخانه محسوب می‌شود. این آثار در غرب شهر مراغه در تپه‌ای به همین نام (رصد داغی) واقع است.

غار کبوتر: هم سن با غار علی‌صدر همدان در بلندای کوهی کنار رودخانه‌ی پرآب جاری در ده زیبای گشایش است.

اقتصاد

اقتصاد شهرستان مراغه به عنوان یکی از شهرستان های مهم استان آذربایجان شرقی مانند بسیاری دیگر از نقاط کشور بر پایه تولیدات کشاورزی و فرآورده های دامی استوار می باشد. در چهارچوب فعالیت های کشاورزی شهرستان مراغه علاوه بر تامین نیازمندی های داخلی خود همه ساله مقدار متنابهی از محصولات کشاورزی و دامی خود را به سایر نقاط استان و نیز سایر شهرستان های کشور و خارج از کشور صادر می نماید ترکیب مشاغل و توزیع منابع درآمد مردم این شهرستان در مجموع نشانگر این است که شهرستان مراغه در قالب فعالیت های اقتصادی به عنوان یک مرکز کشاورزی محسوب می گردد. میزان تولیدات کشاورزی و دامی و نیز تولید میوه به خصوص خشکبار درحدی است که ضمن خودکفایی مصارف داخلی شهرستان به عنوان یکی از شهرهای مهم صادرکننده خشکبار کشور به حساب می آید.

کشاورزی

شهرستان مراغه به واسطه موقعیت و واقع شدن در دره حاصل خیزی که به وسیله آب رودخانه صافی و سایر رودخانه ها که از سرچشمه کوه سهند جاری هستند مشروب می گردد و به واسطه استعداد فوق العاده خاک و وفور آب تا اندازه ای از قدیم الایام مستعد پرورش و به دست آوردن انواع و اقسام محصولات کشاورزی و دامی می باشد به طوری که ابن حوقل بیشتر از هزار سال قبل و حمدالله مستوفی حدود ۶۶۰ سال قبل مراغه را به داشتن باغات میوه و محصولات کشاورزی ستوده اند. به طور کلی وضع کشاورزی شهرستان مراغه در دو بخش جداگانه مناطق شهری و روستایی قابل طرح است. مناطق شهی در شهر مراغه و بخش های تابعه آن کشاورزی به معنی باغداری و تربیت اشجار می باشد. اکثر مردم این شهر دارای باغ و در اصطلاح محلی ملخاوا ( ملک آباد) نامیده می شوند. و به تناسب توانایی مادی خود قطعات زمینی را به صورت تاکستان و درختکاری درآورده و در آن به فعالیت می پردازند باغان انگور مراغه یکی از منظم ترین تاکستان های کشور محسوب می گردد و انواع انگور که بیش از ۲۶ نوع می باشد تولید نموده و با تبدیل به خشکبار به فروش می رسد. باغداران شهرستان در کنار تاکستان های خود انواع درختان بادام، گردو، سیب، آلوچه، زردآلو و صیفی کاری و بیشه زار را آباد کرده و به سرسبزی منطقه می افزایند.